Oleh HENRY BATING
NUNUK RAGANG id Kilometer 54 talun-alun Ranau-Telupid nopo nga nosiliu do longkod susuian gulu-gulu do tinaru Kadazandusun ih baino ririkoton do tutumombului mintong do tinimungan Bobolian momurinait, tungkus sandad om nogi toilaan.
Id suang do tuod Nunuk Ragang haro kinagayaan pitimungan tulun ginumuan. Id sorili do tolig kinagayaan dino sinakatan do gambar-gambar ngawi kidulung kokomoi do mogisusuai kakamot gulu-gulu do tulun Kadazandusun.
Id tinungusan do tuod dino nawansaian do wayaan sumoriliu montok tutumombului mintong do kogingaan posorili.
Mantad tinungusan dino ointalang kopio do okito lumuyung oh duwo bawang Liwogu ih misawang id duwohon do Nunuk Ragang.
Ontok osonong oh kowoyoon do tawan, ointalang nogi do okito konuluhan om Nulu Nabalu.
Id dompus do wayaan sumoroli dino nga nasakatan nogi do gambar ngawi kokomoi do tungkus sandad gulu-dulu di popokito pinuhawang tungkus sinakagon Kadazandusun.
Duwo bawang misawang nopo diri nga bawang Liwogu Kogibangan ih lumuyung mantad Tambunan om bawang Liwogu Kawananan ih lumuyung mantad Nulu Nabalu.
Tumanud susuian gulu-gulu, ontok timpuun nopo nga poinsuni ih guas Nunuk Ragang id kobilungan do bawang Liwogu Kogibangan. Guas Nunuk Ragang diri agayo kopio miampai do raan om roun ngawi poingunduk id tiwung do pisawangan duwo bawang Liwogu.
KOKITANAN do tuod replika Nunuk Ragang id Kg Tompios, 54km mantad kakadaian Ranau kumaa id Telupid.
Ontok dilo ounsikou kopio kaaka oh koposion id Nunuk Ragang. Osimbayan oh tangaanak mingindakod do raan Nunuk om komolohingan ngawi nga osimbayan tomod morobuat om mongumoh id tidong mitongisan do bawang.
Tikid tadau, soira do sumilau mamabang lumasu oh tadau, ohuyud oh tangaanak do inggaa rasuk monginsidang id dompus do raan ngawi.
Komolohingan ngawi di maso mongumoh id tidong mitongisan do bawang kokito di tangaanak diolo do aragang po do ohuyud poinsako id dompus do raan.
Soira do kopuriman do olosuan, sumitundok ngawi po kaaka tangaanak diri id liwotung do bawang miampai do sanggara-gara migugusan do modsu om migugusa no kawagu mindakod do Nunuk humuyud moginsidang id raan do Nunuk.
Baino diti, ponong duwohon do Nunuk Ragang dilo nopo nga okito poinhamad oh sunsuion talun-alun tagayo Ranau-Telupid om do naamot id sarayo nopo nga nawansaian kawagu do iso sunsuion kigatang pikiikiro do somok soriong ringgit montok wayaan sumoborong kumaa id kampung ngawi poinsomok.
POKITANAN korita tagaras ontok Kotombuluian Moginakan id Nunuk Ragang.
Id natadon sumuang id guas kasarahan Nunuk Ragang do baino nopo nga nawansaian do walai poginadapan tutumombului. Id walai diri nawansaian do linimput toodopon, ropuhan, linimput waig om pantaran montok pitimungan tulun ginumuan.
Id dompus do walai diri haro gana-gana kininaru pikiikiro do 150m iyonon do pokitanan ontok kotombuluian insan sontoun mongoi id Nunuk Ragang. Id kobilungan do gana-gana diri no kinosunion kopio do guas Nunuk Ragang di pogulu po.
Mantad timpak do gana-gana diri, okito bawang lumuyung ih iyonon do papanau ngawi do korita tagaras popokito do ginaras korita sumoborong do bawang, sumulok, mugus om lumapai do tisan bawang.
Ontok 7-8 Julai di pompod minggu nakatalib, nakapanau do Koisaan Koubasanan Kadazandusun (KDCA) oh Ramai Moginakan Nunuk Ragang ko-17 ih minihondot nogi do Kinouliton ko-28 Toun Kinosilihan do Huguan Siou di Tan Sri Joseph Pairin Kitingan.
Ontok dilo nokorikot ngawi oh tinimungan bobolian mantad mogisusuai watas montok minongoi panaak rinait kosogit-sogiton koposion tulun tokou lobi po di Huguan Siou mongoi do kagaras no isio momoluguan do koburuon tulun tokou.
Tuod kasarahan Nunuk Ragang nopo nga nopongo momonsoi di toun 1996 miampai nipongusin pikiikiro do RM550,000 mantad Porinta Pogun Sabah.
Baino diti, tuod dilo nga karamit nogi ponoguangan misomonu-monu mantad do Koupisan Muzium Sabah, Koupisan Karaja Tagayo (JKR) om Upis Watas Ranau.
Poingkuro po nga, sabaagi do iso longkod ponombuluian, au po kaanu oh longkod dilo mamaramit korikatan tulun ginumuan do tikid tadau tu au po songkuro do ogonop om tulun pakakaraja nga okudi nogi. – (Utusan Borneo 11 Julai 2012).
